Năm 2024 tiếp tục là một năm đầy thách thức đối với hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam khi chưa thể thoát khỏi "mùa đông gọi vốn" kéo dài từ năm 2023. Hoạt động huy động vốn vẫn chưa có sự bứt phá đáng kể, khiến nhiều startup phải tìm cách tối ưu hóa mô hình kinh doanh và thích nghi với điều kiện thị trường khó khăn.
Tuy nhiên, dưới lớp vỏ tĩnh lặng, những đổi mới quan trọng vẫn đang âm thầm diễn ra. Một số xu hướng đáng chú ý như cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox), sự phát triển của startup công nghệ khí hậu (climate tech), và sự thay đổi trong cách tiếp cận của các quỹ đầu tư đã mở ra cơ hội mới cho các doanh nghiệp khởi nghiệp.
Vẫn chưa thoát khỏi "mùa đông gọi vốn"
Sau thời kỳ bùng nổ đầu tư công nghệ trong những năm đại dịch, từ năm 2023, lượng vốn đổ vào các startup trên toàn cầu đã giảm mạnh do kinh tế suy yếu, chi phí vốn tăng cao và mức định giá quá cao của các công ty khởi nghiệp trước đó. Việt Nam không nằm ngoài xu hướng này khi tổng vốn đầu tư mạo hiểm tiếp tục sụt giảm so với giai đoạn trước.
Theo thống kê, trong chín tháng đầu năm 2024, các startup Việt Nam đã huy động được 372 triệu USD từ 38 thương vụ đầu tư. Mặc dù con số này nổi bật so với một số nước láng giềng trong khu vực Đông Nam Á, nhưng vẫn thấp hơn nhiều so với mức đỉnh năm 2021. Dự báo, tổng vốn đầu tư cho cả năm 2024 có thể đạt 529 triệu USD, tương đương năm 2023, nhưng vẫn giảm 63% so với năm 2021.
Một số chuyên gia dự đoán "mùa đông gọi vốn" sẽ tiếp diễn ít nhất đến giữa năm 2025. Các quỹ đầu tư hiện đang thận trọng hơn trong việc lựa chọn startup. Đại diện từ các quỹ ITI Fund, Do Ventures và VIISA cho biết chỉ 0,5 - 1% startup mà họ tiếp xúc được nhận đầu tư. Để thu hút vốn, startup cần chứng minh mô hình kinh doanh bền vững, khả năng gia tăng biên lợi nhuận và sản phẩm có tính khả thi cao trên thị trường.
Chính sách sandbox được triển khai thực tế
Các doanh nghiệp khởi nghiệp, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ, luôn mong muốn có một khung pháp lý linh hoạt hơn để thử nghiệm sản phẩm và mô hình kinh doanh mới. Mặc dù Việt Nam đã đề cập đến cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) từ nhiều năm trước, nhưng đến tháng 11/2024, TP.HCM mới chính thức triển khai sandbox đầu tiên, cho phép thử nghiệm phương tiện bay không người lái và xe tự hành trong khu Công nghệ cao.
Cơ chế sandbox cho phép startup thử nghiệm sản phẩm trong một phạm vi giới hạn mà không cần phải xin giấy phép riêng lẻ từ các cơ quan quản lý. Điều này giúp họ tiết kiệm thời gian, tối ưu hóa công nghệ và nhanh chóng điều chỉnh mô hình để phù hợp với nhu cầu thực tế.
Nhờ Nghị quyết 98 của Quốc hội, TP.HCM có thể chủ động thử nghiệm các chính sách đổi mới sáng tạo, tạo tiền đề cho việc triển khai sandbox ở các địa phương khác như Hà Nội, nơi Luật Thủ đô (sửa đổi) sẽ có hiệu lực từ đầu năm 2025. Việc mở rộng cơ chế sandbox sẽ giúp hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam phát triển mạnh mẽ hơn trong thời gian tới.
Startup công nghệ khí hậu (climate tech) thu hút sự chú ý
Càng gần đến mốc 2030, Việt Nam càng phải đối mặt với áp lực giảm phát thải carbon theo cam kết quốc tế. Điều này mở ra cơ hội lớn cho các startup trong lĩnh vực công nghệ khí hậu, bao gồm năng lượng tái tạo, tiết kiệm năng lượng, thu hồi carbon và giao thông bền vững.
Theo báo cáo của New Energy Nexus và Clickable Impact, tính đến tháng 9/2024, Việt Nam có 49 startup climate tech, thu hút 92,6 triệu USD vốn đầu tư mạo hiểm. Các lĩnh vực chính được đầu tư bao gồm nông nghiệp xanh, sản xuất lương thực bền vững và giao thông điện hóa.
Nhiều chương trình hỗ trợ cũng được triển khai để thúc đẩy lĩnh vực này:
"Thách thức Net Zero 2024" của Touchstone Partners thu hút hơn 500 startup từ 55 quốc gia, phản ánh sự quan tâm mạnh mẽ của các nhà đầu tư quốc tế đến thị trường Việt Nam.
Chương trình AIS4EE của Bộ Công Thương tìm kiếm và ươm tạo 14 startup về hiệu quả năng lượng, với 80% đội tham gia là doanh nghiệp Việt Nam.
Chương trình nghiên cứu quốc gia về Net Zero của Bộ Khoa học và Công nghệ tạo cơ hội để phát triển công nghệ mới, từ đó có thể "ươm mầm" các spin-off công nghệ xanh trong tương lai.
Mặc dù startup công nghệ khí hậu vẫn chiếm một phần nhỏ trong hệ sinh thái khởi nghiệp, nhưng đây được coi là hạt giống tiềm năng cho nền kinh tế xanh của Việt Nam. Hiện tại, lĩnh vực này mới chỉ chiếm 4% tổng vốn đầu tư mạo hiểm ở Việt Nam, thấp hơn mức trung bình 10% toàn cầu, cho thấy vẫn còn nhiều dư địa phát triển.
Các quỹ đầu tư mạo hiểm thận trọng hơn
Nếu như trước đây, các quỹ đầu tư sẵn sàng rót vốn vào các startup giai đoạn đầu, thì nay họ đánh giá kỹ hơn về khả năng tăng trưởng và mô hình kinh doanh. Các yếu tố quan trọng mà nhà đầu tư quan tâm bao gồm:
Sản phẩm phù hợp với thị trường: Startup cần chứng minh sản phẩm có tiềm năng thương mại hóa, không chỉ dựa trên ý tưởng đột phá.
Khả năng mở rộng quy mô: Các startup phải có chiến lược mở rộng thị trường rõ ràng để thu hút đầu tư dài hạn.
Tính bền vững: Các quỹ hiện ưu tiên những doanh nghiệp có khả năng tăng trưởng ổn định thay vì chạy theo tăng trưởng nóng.
Điều này buộc startup phải thay đổi cách tiếp cận, không chỉ tập trung vào gọi vốn mà còn phải tối ưu hóa hoạt động kinh doanh để tồn tại lâu dài.
Dù vẫn chưa thể thoát khỏi "mùa đông gọi vốn", hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam đang dần chuyển mình với những xu hướng quan trọng. Việc triển khai sandbox, sự phát triển của startup công nghệ khí hậu, và sự thận trọng hơn của các quỹ đầu tư đang tạo ra một môi trường kinh doanh ổn định và bền vững hơn.
Trong thời gian tới, các doanh nghiệp khởi nghiệp cần tập trung vào xây dựng mô hình kinh doanh hiệu quả, tận dụng các cơ hội từ chính sách hỗ trợ và xu hướng công nghệ để tăng khả năng cạnh tranh. Với những bước đi đúng đắn, hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam có thể sớm phục hồi và phát triển mạnh mẽ hơn trong tương lai.
P.A.T (tổng hợp)