Trong những năm gần đây, xuất phát từ nhận thức tạo một sức mạnh tập thể để bảo tồn, xây dựng và phát triển thương hiệu trên thị trường, đã có nhiều làng nghề truyền thống, sản phẩm đặc sản của Hà Nam được đăng kí bảo hộ nhãn hiệu tập thể như: bánh đa nem làng Chều, gốm Quyết Thành, cá kho Nhân Hậu, lụa Nha Xá, gà Móng Tiên Phong, thêu ren Thanh Hà, lợn sạch Ngọc Lũ, bánh đa sợi, miến Bích Trì, trống Đọi Tam, rượu Vọc... Nhờ đó đó nâng cao trách nhiệm của người dân các làng nghề trong việc bảo vệ và nâng cao giá trị sản phẩm. Nhiều làng nghề sau khi thành lập được hội, hiệp hội sản xuất đó mở rộng được số hộ, sản lượng tăng gấp 2-3 lần so với khi chưa xây dựng nhãn hiệu tập thể cho sản phẩm. Là sản phẩm truyền thống của địa phương, sau hai năm triển khai thực hiện dự án: “Xây dựng, quản lý và phát triển nhãn hiệu tập thể rượu Bèo cho sản phẩm rượu của thôn thượng, xã Tiên Ngoại, thị xã Duy Tiên, tỉnh Hà Nam". Với sự nỗ lực của các cấp các ngành, đặc biệt là Sở Khoa học và Công nghệ, đến nay rượu Bèo đã được cấp giấy chứng nhận nhãn hiệu tập thể. Đây được coi là một cơ hội để người dân địa phương phát huy giá trị kinh tế của sản phẩm này.
Rượu làng Bèo (nay là thôn Thượng), xã Tiên Ngoại, thị xã Duy Tiên, tỉnh Hà Nam là đặc sản của người dân thôn Thượng, được nấu từ gạo nếp và men thuốc bắc, trải qua bao thăng trầm, rượu Bèo vẫn giữ được hương vị thơm ngon, đặc trưng nổi tiếng khắp vùng gần xa.
Nghề nấu rượu ở thôn Thượng có từ bao giờ chẳng ai còn nhớ. Chỉ nghe các cụ cao niên trong làng kể lại rằng: Vào khoảng thế kỷ 19, có một người Tàu làm nghề lang qua làng chẳng may bị bệnh được dân làng tận tình cứu chữa. Sau khi khỏi bệnh, để đáp lại ân tình của người dân thôn Thượng, thầy lang đó đã truyền lại bí quyết nấu rượu cho dân làng. Từ đó đến nay, các thế hệ người dân thôn Thượng vẫn tâm nguyện một lòng gìn giữ nghề mà cha ông truyền lại, coi đó như là báu vật, là hương sắc của làng. Để có được sản phẩm rượu đặc biệt ấy, trong quá trình sản xuất người dân thôn Thượng luôn chú ý đến chất lượng của men, nguyên liệu, quá trình ủ và chưng cất. Từ nguyên liệu cho đến cách thức nấu rượu đều được chắt lọc kỹ dưới đôi bàn tay của những người thợ đã tạo nên hương vị độc đáo, đặc trưng mà không phải loại rượu nơi nào cũng có. Tất cả hòa quyện tạo thành hương vị đặc trưng rất riêng của rượu Bèo. Tuy nhiên, khâu quan trọng nhất là chọn gạo nếp, để nấu rượu phải là gạo nếp loại ngon. Sau khi đã xay vỏ, vo sạch để ráo nước mới nấu thành cơm. Khi nấu cơm phải đảm bảo dẻo ngon, chín nục, bởi cơm có dẻo ngon thì mới dễ bắt men và khi nấu mới “được rượu". Khi cơm chín, dỡ trải đều ra mê cho nguội hẳn rồi mới rắc men (đã được nghiền nhỏ) đều trên hai mặt và cho vào chậu ủ từ 3 -4 ngày (tùy theo thời tiết, nếu trời lạnh ủ lâu hơn) đến khi có nước cốt cho vào chum sành sau đó cho nước sạch vào ủ tiếp khoảng 6-7 ngày (nếu trời rét phải ủ tới 9-10 ngày) đợi có mùi cay, hạt nhuyễn nhưng không nát thì mang ra đun. Tuy nhiên, hiện nay có nhiều công cụ hiện đại để nấu rượu nhưng người dân thôn Thượng nấu rượu phổ biến vẫn bằng nồi đồng, ống tre. Khi đun thường để nhỏ lửa, cứ khoảng 5-6 tiếng thì được một mẻ rượu. Tùy vào yêu cầu của thực khách mà người thợ lọc ra độ của rượu. Rượu mới chảy ra khoảng 70-80 độ, người nấu dần dần pha chế với nước 2, nước 3 để có nồng độ phù hợp. Rượu ngon phải đảm bảo độ trong vắt, khi lắc nhẹ thấy sủi tăm, chỉ cần nhấp một ngụm nhỏ cũng đủ cảm nhận được vị cay nồng của men rượu hoà quyện với hương thơm của gạo nếp tan chảy trong huyết quản tạo thành thứ men mê hoặc lòng người, càng để lâu rượu càng có vị thơm và đậm. Người dân thôn Thượng khi bảo quản rượu thường dùng chum sành. Rượu trước khi vào chum phải được lọc qua một lớp than hoạt tính, để đảm bảo nước rượu được trong, không có cặn đồng thời giảm lượng andehit. Đến lúc ấy rượu mới đến được tay người dùng, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm.
Rượu Bèo ngon còn có một phần là do khâu tạo men, men rượu được tạo nên từ gạo tẻ xay thành bột rồi đem trộn với 36 vị thuốc bắc theo một bí quyết “cha truyền con nối". Nhưng có một điều lạ là, rượu Bèo chỉ ngon khi được nấu tại thôn Thượng. Vì vậy xưa nay, có biết bao người nghe tiếng lành đồn xa đã tìm về học nghề nấu rượu ở thôn Thượng song đều không thành. Mặc dù vẫn công đoạn, vẫn men rượu ấy nhưng khi mang đi nơi khác thì rượu kém ngon. Theo lý giải của các cụ già trong làng, rượu Bèo ngon ngoài bí quyết tạo men, chất gạo, quy trình ngâm ủ còn một yếu tố hết sức quan trọng đó là nguồn nước.
Trải qua từng thời kỳ phát triển của đất nước và hiện nay trong nền kinh tế thị trường hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới, các sản phẩm rượu trên thị trường rất đa dạng tạo nên sức cạnh tranh lớn, song với nghề truyền thống lâu đời, sản phẩm “Rượu Bèo" vẫn giữ vững uy tín, chất lượng đối với người tiêu dùng và ngày càng được người tiêu dùng ưa chuộng. Điều đó khẳng định làng nghề truyền thống rượu Bèo mang một hương vị đặc trưng riêng biệt, không thể nhầm lẫn. Nghề nấu rượu đặc sản truyền thống đó đã góp phần tạo thu nhập đáng kể, từng bước nâng cao mức sống của nhân dân địa phương. Với những đặc trưng này và nghề truyền thống lâu đời, ngày 26 tháng 11 năm 2008, UBND tỉnh Hà Nam ban hành Quyết định số 1467/QĐ-UBND công nhận làng nghề truyền thống rượu Bèo.
Trong nền kinh tế thị trường hội nhập sâu rộng, các sản phẩm rượu trên thị trường rất đa dạng tạo nên sức cạnh tranh lớn, song làng nghề truyền thống nấu rượu Bèo vẫn giữ vững uy tín, chất lượng đối với người tiêu dùng địa phương và ngày càng hấp dẫn đối với khách hàng trong và ngoài tỉnh. Tuy nhiên người dân thôn Thượng vẫn trăn trở một điều, đó là rượu Bèo vẫn chưa có được thương hiệu riêng của mình, khách hàng biết đến rượu Bèo chủ yếu qua bạn bè, người thân giới thiệu là chính nên “độ phủ" của rượu Bèo vẫn chưa cao.
Nghề sản xuất và kinh doanh rượu Bèo đã góp phần đáng kể vào việc tạo thêm việc làm tại chỗ và mang lại nguồn thu nhập đáng kể cho người dân. Hiện nay làng Bèo có 213 hộ thì có đến 175 hộ nấu rượu nhưng có 140 hộ thường xuyên nấu rượu, trung bình người dân thôn Thượng sản xuất ra khoảng 840.000 lít rượu/năm. Với thu nhập khoảng 50 triệu - 60 triệu đồng/người/năm, nghề nấu rượu truyền thống đang tích cực góp phần cải thiện và nâng cao mức sống của người dân địa phương.
Tuy nhiên, hiện nay trên thị trường xuất hiện một số tổ chức, cá nhân sản xuất và kinh doanh rượu gắn tên rượu Bèo nhưng không sản xuất tại Tiên Ngoại (Duy Tiên). Hành vi này đã ảnh hưởng rất lớn đến hình ảnh, uy tín chất lượng sản phẩm rượu Bèo. Ngoài ra, do chưa tiến hành việc đăng ký bảo hộ nhãn hiệu tập thể rượu Bèo, chưa thành lập được Hội Sản xuất và Kinh doanh nên trong quá trình sản xuất và kinh doanh một số hộ chưa tuân thủ chặt chẽ quy trình sản xuất chung dẫn đến sản phẩm chưa đạt chất lượng cao và đồng đều.
Vì vậy, ngoài việc đẩy mạnh tuyên truyền giúp người tiêu dùng thay đổi thói quen sử dụng rượu và nói không với rượu thủ công không rõ nguồn gốc thì đòi hỏi phải có mô hình quản lý mới hiệu quả hơn, nhằm tiến tới đạt được mục tiêu rượu thủ công được kiểm soát có đăng ký nhãn hàng hóa, gắn với thương hiệu làng nghề truyền thống. Sản phẩm đạt chất lượng bảo đảm an toàn thực phẩm và hạn chế tối đa các tác hại của rượu thủ công đối với sức khỏe, nhất là rượu thủ công không rõ nguồn gốc và xuất xứ.
Một vấn đề đặt ra với rượu Bèo là kể từ ngày 1/1/2013, Nghị định số 94/2012/NĐ-CP của Chính phủ về sản xuất, kinh doanh rượu (gọi tắt là Nghị định 94) có hiệu lực. Theo đó, các tổ chức, cá nhân sản xuất rượu thủ công bán ra thị trường phải có giấy phép sản xuất; trên sản phẩm phải có nhãn mác, bán cho các doanh nghiệp có giấy phép sản xuất rượu để chế biến lại rượu phải đăng ký với UBND cấp xã nơi sản xuất; khi vận chuyển đến nơi tiêu thụ, người nấu rượu cần xuất trình hợp đồng mua bán rượu với doanh nghiệp có giấy phép sản xuất rượu cho các cơ quan có thẩm quyền trong trường hợp bị kiểm tra. Hiện nay rượu Bèo chưa đáp ứng được các quy định trên.
Để khẳng định uy tín, chất lượng của sản phẩm Rượu Bèo cũng như nhằm mục đích quảng bá, nâng cao giá trị kinh tế, đồng thời tránh tình trạng hàng giả, hàng kém chất lượng gây ảnh hưởng đến sự phát triển của làng nghề truyền thống và nguồn thu nhập của người lao động tại địa phương thì việc bảo hộ nhãn hiệu tập thể “Rượu Bèo" cho sản phẩm rượu của thôn Thượng, xã Tiên Ngoại, huyện Duy Tiên là rất cần thiết. Chính vì vậy, Sở Khoa học và Công nghệ Hà Nam đã đề xuất và được Ủy ban nhân dân tỉnh Hà Nam cho phép triển khai dự án: Xây dựng, quản lý và phát triển nhãn hiệu tập thể “rượu Bèo" cho sản phẩm rượu của thôn Thượng, xã Tiên Ngoại, thị xã Duy Tiên, tỉnh Hà Nam.
Sau 2 năm triển khai dự án, đến nay, tổ chức tập thể - Hội Sản xuất và Kinh doanh rượu Bèo đã được thành lập. Đây là tổ chức xã hội nghề nghiệp của những đơn vị, tổ chức, cá nhân sản xuất và kinh doanh mặt hàng rượu thuộc các thành phần kinh tế tình nguyện thành lập trên tinh thần đoàn kết, hợp tác, hỗ trợ nhau trong lĩnh vực sản xuất và kinh doanh rượu mang nhãn hiệu tập thể "rượu Bèo". Hội có 54 hội viên là các hộ, cơ sở sản xuất của thôn Thượng, hoạt động trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh sản phẩm rượu. Tuy điều kiện kinh tế, quy mô sản xuất khác nhau song các hội viên đều thể hiện sự đoàn kết, hỗ trợ nhau, cùng quyết tâm xây dựng và đưa thương hiệu "rượu Bèo" đến với các thị trường trong nước và trên thế giới. Trong quá trình triển khai thực hiện, dự án đã tiến hành xây dựng hệ thống công cụ, phương tiện để quản lý nhãn hiệu tập thể như việc xây dựng các quy trình, quy chế quản lý nhãn hiệu tập thể; quy chế cấp và thu hồi quyền sử dụng nhãn hiệu tập thể; quy chế kiểm định sản phẩm đạt tiêu chuẩn mang nhãn hiệu tập thể; quy trình kỹ thuật sản xuất trống cho hội viên. Dự án cũng đã tiến hành xây dựng các điều kiện phương tiện quảng bá nhãn hiệu tập thể bao gồm: thiết kế hệ thống dấu hiệu nhận diện, nhãn mác cho sản phẩm. Xây dựng phương án thiết lập khai thác mở rộng các kênh tiêu thụ sản phẩm... Đồng thời Hội cũng đã nộp đơn đăng ký bảo hộ nhãn hiệu tập thể "rượu Bèo" cho sản phẩm rượu của xã Tiên Ngoại, thị xã Duy Tiên, tỉnh Hà Nam tại Cục Sở hữu trí tuệ.
Với những hoạt động hỗ trợ tích cực, hiệu quả từ phía Sở Khoa học và Công nghệ Hà Nam, ngày 18/02/2021, Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) đã ra quyết định số 12481/QĐ-SHTT về việc cấp Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu số 378963 cho nhãn hiệu tập thể “rượu Bèo". Sản phẩm rượu Bèo được bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, đã giúp việc quảng bá, giới thiệu sản phẩm trên thị trường được thuận lợi, quyền lợi của người sản xuất và người tiêu dùng được pháp luật bảo vệ. Cùng với đó, thương hiệu, uy tín của sản phẩm cũng được khẳng định, góp phần tăng khả năng cạnh tranh, lưu thông sản phẩm trên thị trường trong và ngoài nước.
Hy vọng, sau nhiều cố gắng nỗ lực phát triển sản phẩm và đạt được chứng nhận đăng ký nhãn hiệu tập thể cho sản phẩm rượu của quê hương mình, người dân địa phương của thôn Thượng, xã Tiên Ngoại, thị xã Duy Tiên cùng với các đơn vị có trách nhiệm, cần ý thức rõ nhãn hiệu tập thể là văn bằng bảo hộ có ý nghĩa hết sức quan trọng, sẽ làm tăng giá trị kinh tế, phát triển thương hiệu sản phẩm. Để có được Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu tập thể cho sản phẩm rượu Bèo là điều không hề dễ dàng, nhưng giữ được giá trị của văn bằng, duy trì và phát triển nhãn hiệu tập thể rượu Bèo lại càng khó và sẽ tốn nhiều công sức hơn, rất cần có sự chung sức của cả cộng đồng./.