Giá trị hợp lý đã được đề cập trong các nghiên cứu về kế toán từ rất lâu. Tuy nhiên, phải đến những năm gần đây, giá trị hợp lý mới được thể chế hóa trong các quy định của Luật, chuẩn mực kế toán. Theo kinh nghiệm áp dụng giá trị hợp lý tại nhiều quốc gia trên thế giới, hầu hết các quốc gia đều đưa ra lộ trình áp dụng giá trị hợp lý trước hết đối với các doanh nghiệp niêm yết và công ty đại chúng - một trong những thị trường được coi là có mức độ hoạt động cao nhất. Trong đó tập trung chủ yếu các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán - thành viên quan trọng của thị trường chứng khoán mỗi quốc gia.
Giá trị hợp lý không được đề cập như một loại giá độc lập trong khuôn mẫu lý thuyết nhưng nó đã trở thành một xu hướng quan trọng và gây nhiều tranh luận trong, do đó, vấn đề giá trị hợp lý được rất nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước tìm hiểu, phân tích và trình bày trong các đề tài nghiên cứu, các nghiên cứu về giá trị hợp lý chủ yếu tập trung vào sự khác biệt giữa kế toán giá trị hợp lý và kế toán theo giá gốc, tranh luận xung quanh việc nên hay không nên sử dụng giá trị hợp lý làm cơ sở định giá trong kế toán thay thế cho các loại giá khác và giá trị hợp lý có đáng tin cậy, có đảm bảo tính minh bạch khi trình bày báo cáo tài chính.
Luật kế toán số 88 cho phép áp dụng giá trị hợp lý là một bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam nhằm đảm bảo mức độ tương thích ngày càng cao với thông lệ kế toán và chuẩn mực kế toán quốc tế. Tuy nhiên, việc áp dụng giá trị hợp lý trong kế toán cũng đặt ra nhiều thách thức cả về phương diện xây dựng các quy định hướng dẫn cũng như áp dụng thực tế ở các doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam nói riêng. Để có những luận cứ khoa học trên cả góc độ lý luận và thực tiễn nhằm áp dụng giá trị hợp lý trong kế toán của các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam.
Xuất phát từ thực tiễn trên, TS. Bùi Thị Hằng cùng nhóm nghiên cứu tại Học Viện Tài Chính thực hiện đề tài “Nghiên cứu áp dụng giá trị hợp lý trong kế toán tại các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam” với mục tiêu nghiên cứu làm sáng tỏ lý luận và thực tiễn về giá trị hợp lý, các quy định hiện hành về giá trị hợp lý và việc áp dụng giá trị hợp lý trong kế toán tại các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Trên cơ sở đó, đề xuất một số giải pháp hoàn thiện khung pháp lý về giá trị hợp lý và giải pháp thúc đẩy áp dụng giá trị hợp lý trong kế toán ở các doanh nghiệp niêm yết (DNNY) trên thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam.
Việc Luật kế toán cho phép áp dụng giá trị hợp lý trong kế toán là một bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam nhằm gđảm bảo mức độ tương thích ngày càng cao với thông lệ kế toán và chuẩn mực kế toán quốc tế. Tuy nhiên, việc áp dụng giá trị hợp lý trong kế toán cũng đặt ra nhiều thách thức cả về phương diện xây dựng các quy định hướng dẫn cũng như áp dụng thực tế ở các doanh nghiệp nói chung và DNNY trên TTCK Việt Nam nói riên. Đề tài “Nghiên cứu áp dụng giá trị hợp lý trong kế toán tại các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam” rút ra một số kết luận như sau:
Một là, tổng quan về giá trị hợp lý (lịch sử hình thành và các quan điểm vể giá trị hợp lý); Cơ sở tính giá và các mô hình tính giá trong kế toán; Áp dụng giá trị hợp lý trong kế toán doanh nghiệp (tại thời điểm ghi nhận ban đầu và sau ghi nhận ban đầu)
Hai là, tổng hợp kinh nghiệm áp dụng giá trị hợp lý trong kế toán tại một số quốc gia trên thế giới và rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam.
Ba là, hệ thống hóa các quy định hiện hành về giá trị hợp lý trong kế toán tại các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Tìm hiểu thực trạng áp dụng giá trị hợp lý trong kế toán tại các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam.
Bốn là, xây dựng và kiểm định mô hình các nhân tố chi phối tới mức độ áp dụng giá trị hợp lý trong kế toán tại các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam.
Năm là, đề xuất những giải pháp hoàn thiện khung pháp lý về giá trị hợp lý trong kế toán tại các doanh nghiệp niêm yết, giải pháp thúc đẩy việc áp dụng giá trị hợp lý trong kế toán tại các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam.
Sáu là, khuyến nghị lộ trình và các điều kiện cần thiết áp dụng giá trị hợp lý trong kế toán tại các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam.
Có thể tìm đọc toàn văn báo cáo kết quả nghiên cứu (mã số 23211/2023) tại Cục Thông tin khoa học và công nghệ quốc gia.
Đ.T.V (NASATI)
